Naruszenie przez Polskę prawa do poszanowania własności wg ETPC w aspekcie niezapewnienia ‚good governance’.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (ETPC) w trzech wyrokach przeciwko Polsce z 28 stycznia 2014r. orzekł, że przyznanie a następnie odebranie przez ZUS emerytur stanowiło przejaw naruszenia poszanowania własności.
Sprawy dotyczyły trzech rodzin, których przedstawiciele wniosły do ETPC skargi przeciwko Polsce po bezskutecznym wykorzystaniu pełnej ścieżki ochrony prawnej przewidzianej w naszym porządku prawnym.
Stan faktyczny w każdej ze spraw przedstawiał się podobnie. Rodziny skarżących skorzystały ze świadczeń na kształt emerytury, które w latach 2000-2002 ZUS przyznał skarżącym rezygnującym z zatrudnienia w celu stałej opieki nad przewlekle chorymi dziećmi (tzw. emerytura o kodzie EWK zgodnie z rozporządzeniem RM w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki – akcie wykonawczym do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin – uchylonych w 1998r.). Skarżący mając przyznane prawo do świadczeń rezygnowali z zatrudnienia celem sprawowania opieki a świadczenia te stanowiły jedyne źródło dochodu. Stąd posiłkowo posługiwano się nazwą ‚emerytury’.
Istotą problemu było, iż decyzje o przyznaniu świadczeń wynikały z błędów w postępowaniu w przedmiocie przyznania świadczeń, a to z uwagi na wadliwą ocenę przedstawionego przez strony stanu faktycznego. Wymienione rodziny działały w zaufaniu do organów państwowych (ZUS), a skoro legitymowały się ostatecznymi decyzjami przyznającymi im prawo do świadczeń uznały, iż prawo to im się należy.
Ku ich zaskoczeniu, następnie ZUS po 1-2 latach po wtórnej weryfikacji dokumentacji zgromadzonej w toku prowadzonych wówczas postępowań uchylał decyzje z natychmiastowym wstrzymaniem wypłaty świadczeń z tego tytułu.
Skarżący pozostawali więc bez pracy oraz środków do życia.
ETPC uznał, iż każde organy państwowe mogą popełniać błędy, niemniej zasada dobrych rządów (good governance) wymaga, aby błędy te nie obarczały podstawowych praw obywatela, który zawsze w zestawieniu z aparatem państwowym znajduje się w pozycji nieuprzywilejowanej. Choćby miało to miejsce w aspekcie prawa do poszanowania własności.
W tej sytuacji ETPC uznał, iż odebranie przyznanych emerytur stanowiło naruszenie prawa określonego w art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał posłużył się tutaj pewną konstrukcją prawną (zresztą nie pierwszy raz) uznając przyznane emerytury za „mienie”, którego odebranie narusza zasadę proporcjonalności – jedną z podstawowych podstawową zasad w konwencji.
Ochrona praw nabytych w sytuacjach, w jakich znaleźli się skarżący i ich dzieci powinna być zapewniona.
Bottom line uzasadnienia powyższych wyroków ETPC sprawia, że można pokusić się o wniosek następujący: brak staranności urzędniczej w organie państwowym co do zasady może naruszać prawa podstawowe nawet jeśli obiektywnie nie było naruszenia prawa krajowego.
Jeżeli chcecie dowiedzieć się więcej odsyłam do uzasadnienia spraw ETPC: nr 22534/05, 54148/09 oraz 29423/05.
